انواع سواد از دیدگاه یونسکو
یونسکو بر اساس نیازهای دنیای امروزی سواد را به ۱۲ دسته تقسیم کرده است.
سواد عاطفی
حتما افرادی را دیده‌اید که باهوش هستند و تحصیلات بالایی دارند اما در مسائل عاطفی و احساسی خوب عمل نمی‌کنند. سواد عاطفی یعنی بدانیم در هر شرایطی از عواطف و احساسات خود چگونه استفاده کنیم تا کیفیت زندگی‌مان افزایش پیدا کند. باز هیجان و حسهایمان در جهت نفع خود استفاده کنیم. فردی که سواد عاطفی دارد نه تنها نسبت به مهارت‌های عاطفی خود آگاهی دارد، قادر به درک احساسات دیگران نیز هست بنابراین می‌تواند رفتار و روابط خود را به درستی تنظیم کند.
سواد ارتباطی
سواد ارتباطی یعنی بتوانیم از طریق شناخت و به‌کارگیری همه روش‌های کلامی و غیر کلامی مانند زبان بدن و نوع نگاه، با دیگران ارتباط موثر برقرار کنیم. خیلی از افراد با تاثیر کلام در ارتباط با دیگران آشنا هستند اما نمی‌دانند که خیلی از موارد دیگر مانند هماهنگی واژه‌ها و آهنگ کلام با نگاه و زبان بدن اثر ناخوداگاه و به مراتب بیشتری روی دیگران دارد. سواد ارتباطی شامل مهارت‌های مختلفی مانند حل تعارض و آداب اجتماعی است.
سواد انرژی
در دنیای امروز انرژی با بحران جدی‌تری در تمام دنیا روبرو است. بنابراین یکی از انواع سواد توانایی شناخت منابع انرژی، استفاده بهینه و مدیریت مصرف انرژی محسوب می‌شود.
سواد سلامتی
با توجه به اینکه سطح بهداشت، علم پزشکی و درمان در دنیا رشد زیادی کرده و افراد باید با بهره‌مندی از سواد سلامتی بتوانند نیازهای تغذیه‌ای، روش زندگی سالم، پیشگیری، کنترل و مدیریت بیماری و مشکلات جسمی را بشناسند.
سواد مالی
سواد مالی کمک می‌کند تا بتوانیم سرمایه، زمان و پول خود را بهتر مدیریت کنیم. بی‌سوادی مالی باعث ضعف در انتخاب‌های مالی و در نهایت کاهش رفاه می‌شود. مهارت‌های کلیدی که در افزایش سواد مالی نقش دارند عبارتند از:
- مهارت ایجاد بودجه
- توانایی ردیابی هزینه‌ها
- یادگیری استراتژی‌های پرداخت بدهی
- برنامه‌ریزی مالی
سواد تحلیلی
تا به حال پیش آمده که بخواهید مسئله‌ای را مطرح کنید اما ندانید از چه طریق باید آن را بگویید؟ تقویت توانایی تجزیه و تحلیل یکی از انواع سواد و نوعی رویکرد آموزشی است که افراد را تشویق می‌کند با دید انتقادی مسائل را دنبال کنند، بتوانند در مواقع مهم با دسته‌بندی اطلاعات، تحلیل و اولویت‌بندی آن‌ه به یک نتیجه برسند و تصمیم درستی بگیرند.
سواد رسانه ای
در دنیایی که با هجوم اطلاعات و رسانه‌ه روبرو هستیم، برای اینکه بتوانیم مخاطب فعال پیام‌های رسانه‌ای باشیم، باید بتوانیم هر پیام را تجزیه تحلیل کنیم. هر پیام رسانه‌ای ۵ پرسش کلیدی دارد:
مخاطب دارای سواد رسانه ای می‌تواند این پرسش‌ها و پاسخ آن‌ها را مشخص کند. مخاطبی که از این نوع سواد برخوردار است، صرفا شنونده و بیننده نیست بلکه هوشمند، خلاق و در درک معنای هر اثر رسانه ای توانمند است. همچنین می‌تواند پیام‌های غلط یا دروغ‌های رسانه‌ای را تشخیص دهد.
سواد رایانه ای
سواد رایانه‌ای یعنی بتوانیم از کامپیوتر و وسایل دیجیتال برای برطرف کردن نیازهای روزانه استفاده کنیم. استفاده از اینترنت، کار با نرم‌افزارهای ساده و مقدماتی، کار با موبایل و وسایل الکترونیکی، انجام کارهای مانند ارسال ایمیل و نوشتن متن از جمله کارهایی هستند که در دنیای امروز هر فردی باید بتواند از عهده آن‌ها بربیاید.
سواد نژادی و قومی
برای اینکه بتوانیم بدون تعصب و پیش‌فرض ارتباطی بر اساس احترام با دیگران برقرار کنیم، دانش نسبت به نژاد و قوم‌های مختلف یکی از مهمترین انواع سواد محسوب می‌شود.
سواد بوم شناختی
وقتی می‌گوییم سواد صرفا به معنای تحصیلات دانشگاهی نیست، یعنی اینکه افراد بسیاری را می‌بینیم که با وجود تحصیلات یا سطح مالی مناسب، در جنگل آتش روشن می‌کنند، زباله خود را از پنجره ماشین بیرون می‌اندازند و نسبت به جداسازی زباله خشک و تر یا میزان مصرف لوازم پلاستیکی بی تفاوت هستند. با توجه به رشد جمعیت، افزایش صنایع و دست‌ورزی انسان در طبیعت، منابع طبیعی در خطر هستند. بنابراین انتظار می‌رود هر فرد باسوادی در دوران کنونی بتواند عوامل خطرساز برای طبیعت را بشناسد و نسبت به نقش و اثر خود بر طبیعت آگاه باشد.
سواد علمی
سواد علمی دیگر به معنای خواندن و نوشتن یا داشتن مدرک دانشگاهی نیست. داشتن سواد علمی به معنای اشراف بر تعریف علم، روش‌های علمی و توانایی استفاده از داده‌های علمی، بحث و حل کردن مسائل با استفاده از راهکارهای علمی است.
سواد تربیتی
سواد تربیتی به معنای اطلاع و درک مفهوم فرزندپروری، روش‌های تربیتی و داشتن دانش و پایه‌های ذهنی لازم برای تربیت فرزندان شایسته و توانمند است. شایستگی به این مفهوم که از سلامت روانی و روشن‌بینی لازم برای شناخت خود، برخورد با دیگران، روحیه همکاری، همدلی، مسئولیت‌پذیری، معاشرت و احترام به دیگران برخوردار باشند.